Ταξιδεύοντας στην Κίνα...

Με αφορμή το πέρασμα μιας δεκαετίας εκπαιδευτικών ταξιδιών στην Κίνα αποφάσισα να συντάξω ένα άρθρο για τον Πανελλήνιο Οδηγό Πολεμικών Τεχνών με γνώμονα την κατάθεση μιας προσωπικής εμπειρίας που μπορεί να φανεί χρήσιμη για όποιον ψάχνει ερευνά και ενδεχομένως αναρωτιέται τι θα σήμαινε κάποιος να ταξιδέψει στην πηγή της τέχνης που αγαπά και εργάζεται πάνω σε αυτή. Ταυτόχρονα παραθέτω και την προσωπική μου αποτίμηση για τα μέρη που επισκέπτομαι, διαμένω και διδάσκομαι αυτά τα χρόνια που ταξιδεύω στην Κίνα.

Αρχικά θα έλεγα ότι για έναν αρχάριο ένα τέτοιο ταξίδι ίσως είναι πολυτέλεια και ίσως να γίνεται απλά από περιέργεια με αποτέλεσμα να καταλήξει περισσότερο "τουριστικό". Ωστόσο είναι τελείως διαφορετικό για ένα προχωρημένο μαθητή που έχει εμπεδώσει τα βασικά, έχει μάθει κάποιο σημαντικό κομμάτι ύλης της σχολής του και θέλει να πάει πιο μακριά την τέχνη του. Όσο αφορά έναν ήδη δάσκαλο βέβαια το να κάνει κάποια στιγμή ένα τέτοιο ταξίδι, δείχνει σεβασμό στην τέχνη που διδάσκει και αποπνέει ιδιαίτερη υπευθυνότητα χωρίς να θέλω να θίξω κάποιον που δεν δύναται να το κάνει για διάφορους προσωπικούς λόγους.

Η επαφή με τον τόπο που γεννήθηκε μια πολεμική τέχνη είναι χρέος ενός αληθινού ασκούμενου κυρίως αν πρόκειται για κάποιο παραδοσιακό σύστημα όπως είναι το Κουνγκ Φου ή το Τάι Τσι. Σήμερα που τα εισιτήρια των μεταφορικών μέσων είναι ιδιαίτερα προσιτά και ο χρόνος μετάβασης από το ένα μέρος της γης σε ένα άλλο έχει μειωθεί ιδιαίτερα, αξίζει κάποιος να πάει να "αγγίξει", να "δει" και να "ακούσει" από κοντά δασκάλους - αυθεντίες του είδους της τέχνης που έχει αφοσιωθεί.

Σε αυτό το σημείο ίσως πρέπει να τονιστεί αν και είναι αυτονόητο ότι κάτι τέτοιο πρέπει να γίνεται με την καθοδήγηση κάποιου που έχει ήδη πάει (προφανώς ο δάσκαλος του μαθητή ή κάποιος έμπειρος φίλος), μιας και αυτός γνωρίζει όχι μόνο τα μονοπάτια που οδηγούν σε μέρη και ανθρώπους που αξίζει τον κόπο και το κόστος αλλά και τους κίνδυνους που εγκυμονούν σε μέρη όπως την ενδοχώρα της Κίνας (εκτός αν πάει όπως είπαμε για τουρισμό ή έχει όρεξη για "περιπέτειες").

Ένας συνήθεις κίνδυνος αν πάει κάποιος εντελώς μόνος και δεν ξέρει ακριβώς τι πρέπει να μάθει είναι να χάσει αρκετό χρόνο προσπαθώντας να διδαχτεί πράγματα που δεν του αναλογούν. Επιπλέον αν δεν έχει τις κατάλληλες συστάσεις ώστε να τον πάρουν σοβαρά αυτοί που θα τον διδάξουν εκτός από το χρόνο, θα χάσει και τα λεφτά του…

Δυστυχώς τα πράγματα δεν είναι τόσο ρομαντικά όπως τις ταινίες και το να προσεγγίσει κάποιος έναν δάσκαλο συνήθως στην αρχή, ίσως να πρέπει να ξοδέψει κάτι παραπάνω για να έχει μια σωστή μεταχείριση και επιπλέον είναι ενδεδειγμένο να έχει μια σύσταση από κάποιον τρίτον. (Όσο αφορά την Κίνα αυτό μάλιστα απαιτείται και πρακτικά ώστε να του χορηγηθεί βίζα).

Αν ξεπεράσουμε λοιπόν τα πεζά και βρεθεί κάποιος σε ένα ιδανικό περιβάλλον, δηλαδή σε μια σωστή σχολή με την κατάλληλη ύλη για τον συγκεκριμένο ασκούμενο και με έναν καλό δάσκαλο ή εκπαιδευτή, τότε μπορούμε να μιλήσουμε για τα ενδεχόμενα οφέλη τα οποία είναι πολλαπλά.

Εκτός από το πλεονέκτημα της "άμεσης εμπειρίας" που έχει κάποιος βλέποντας από κοντά, σώμα με σώμα, μυαλό με μυαλό και καρδιά με καρδιά έναν δάσκαλο της τέχνης που ασκεί, έχει επιπλέον ένα μεγάλο σύμμαχο - τον χρόνο - που είναι αποκλειστικά αφιερωμένος για να ασκήσει την τέχνη που αγαπά.

Όταν κάποιος ζήσει για ένα διάστημα σε ένα περιβάλλον που οι μαθητές ασκούνται στο μεγαλύτερο μέρος της ημέρας και για πολλά χρόνια, δεν μπορεί παρά να "περάσει στο πετσί του" το πάθος, η δύναμη και η δεξιότητα που μπορεί να φτάσει η τέχνη.

Λαμβάνει πραγματικά μια "γεύση" της πραγματικής δουλειάς που πρέπει να γίνει στο σώμα για να μετασχηματιστεί και να χτιστεί μέσα του το "Τσι" (βιοενέργεια) να αναπτυχθεί η "ικανότητα" που χρειάζεται για να αποδώσει τέλεια μια φόρμα ή μια τεχνική μάχης.

Στην δεκαετή προσωπική μου αναζήτηση, πάντα με βάση το Κουνγκ Φου και την εκπαίδευσή μου στην γενέτηρά του, την Κίνα, θέλω απλά να καταθέσω την εμπειρία μου για τρία εξαίρετα μέρη που αντιπροσωπεύουν και τρία αντίστοιχα διαφορετικά αλλά μοναδικά για μένα στυλ εξάσκησης των κινεζικών πολεμικών τεχνών και αξίζουν τον κόπο και τον χρόνο να τα επισκεφθεί κάποιος για να διδαχτεί.

Πρώτα πρώτα τον ίδιο τον ναό Σαολίν, όπου λόγο του ιστορικού του υπόβαθρου οι δάσκαλοι που βρίσκονται σε αυτόν είναι υψηλού επιπέδου με συνέπεια ό,τι μαθαίνει κάποιος εκεί πραγματικά είναι έγκυρο και καταγεγραμμένο από ιστορικούς δασκάλους.

Μια ακαδημία παραδοσιακού Σαολίν (λίγο πιο έξω από το ναό Σαολίν), που διατηρεί πατροπαράδοτα ένα άγνωστο αλλά πολύ ιδιαίτερο στυλ Σαολίν Κουνγκ Φου το "Σιν Γι Πα" της ένωσης της καρδιάς και του μυαλού.

Και τέλος το ίδιο το χωριό του Τάι Τσι, Τσεν Τζιά Γκου που αναμφισβήτητα, εκεί ασκείται με τον καλύτερο τρόπο το παγκοσμίως γνωστό Τάι Τσι.

Το Κουνγκ Φου του ναού Σαολίν σαν σύστημα αν και έχει δανειστεί κάποια μοντέρνα στοιχεία δεν μπορεί παρά να διατηρεί ότι πιο παραδοσιακό και έντεχνο στο χώρο του Κουνγκ Φου και ενδείκνυται για παιδικές εφηβικές και νεανικές ηλικίες.

Από την άλλη, η μέθοδος "Σιν Γι Πά" που συνδυάζει το πνεύμα του "Ζεν" ή "Τσαν" όπως λέγετε στην κινεζική, το "Γου", την πολεμική τέχνη και το "Γι" την παραδοσιακή ιατρική, έρχεται από μια άλλη εποχή… Η μέθοδος αυτή πραγματικά είναι φτιαγμένη και φιλική όχι μόνο για την ενδυνάμωση του σώματος (μιας και είναι πολεμική τέχνη), αλλά και λόγω ότι επιδρά ιδιαίτερα ευεργετικά στην ψυχή (μέσω του Τσαν). Τέλος δεδομένου ότι ενσωματώνει την αρχαία τέχνη του "Τσι Κουνγκ" - της καλλιέργειας της βιοενέργειας, δεν μπορεί να κάνει παρά καλό στην υγεία, ιδιαίτερα των ενηλίκων μιας και οι περισσότεροι αντιμετωπίζουν χρόνια προβλήματα και η ψυχολογία τους είναι κλονισμένη λόγω των γνωστών δυσχερειών και του άγχους της καθημερινότητας.

Τέλος το Τάι Τσι, ως η επιτομή της τεχνικής, της αρμονίας και της εσωτερικής δύναμης, είναι ένα ολόκληρο κεφάλαιο ζωής για την εμβάθυνση και την άσκησή του σε κάθε ηλικία.

Εστιαζόμενος σε αυτά τα τρία συστήματα και εκπαιδευόμενος κάθε χρόνο στα αντίστοιχα μέρη πραγματικά αισθάνομαι και νιώθω ότι μπορώ να προσφέρω το μέγιστο δυνατό στους ανθρώπους που ενδιαφέρονται να μάθουν κάτι από μένα, βελτιώνοντας το επίπεδο της δύναμης, της υγείας και της προσωπικότητας τους, προετοιμάζοντας τους ταυτόχρονα να δεχτούν μια ανώτερη γνώση όταν θα έχουν την ευκαιρία να επισκεφτούν οι ίδιοι τους "ιερούς" αυτούς τόπους που ανθούν οι συγκεκριμένες τέχνες.

Ένα επετειακό μικρό αφιέρωμα για το υλικό που έχω αποκομίσει όλα αυτά τα χρόνια που ταξιδεύω στην πηγή τόσο του αυθεντικού Σαολίν Κουνγκ Φου όσο και του Τάι Τσι ως μικρού ένα μήκους ντοκιμαντέρ αυτόνομης παραγωγής με μια DSLR κάμερα, ένα φτηνό τρίποδο και μια μαθήτρια με εμπειρία δημοσιογραφίας (Έφη Ροκανά, σε ευχαριστώ) σε χρέη πολύτιμου βοηθού, είναι παρακάτω.

Μάθημα ή προπόνηση...;

Αν και πολλοί μαθητές λέγοντας την έκφραση "πάω για μάθημα" ή "πάω προπόνηση" εννοούν το ίδιο σε ένα πρακτικό επίπεδο αυτές οι δυο έννοιες αναφέρονται σε δυο διαφορετικά πράγματα.

Προπονούμαι σημαίνει καταβάλω μόχθο και κόπο (καταπόνηση) για την επίτευξη ενός αποτελέσματος στο μέλλον, παράδειγμα η ετοιμασία για έναν αγώνα με την επιδίωξη της κατάκτησης ενός τίτλου. Αυτό είναι είναι προ-πόνηση και αναφέρεται κυρίως σε ένα άθλημα.

Η έννοια του μαθήματος όπως ορίζεται από τις "παραδοσιακές" πολεμικές τέχνες είναι κάτι το εντελώς διαφορετικό. Αναφέρεται σε μια δραστηριότητα με αρχή και τέλος που σκοπό έχει να διδάξει τον μαθητή, που ενδεχόμενος να χρειάζεται και περαιτέρω εξάσκηση, ωστόσο για το επίπεδο ικανότητας και κατανόησης της εκάστοτε στιγμής είναι ό,τι ουσιαστικότερο μπορεί να προσλάβει ο μαθητής. Έτσι λειτουργούν τα "παραδοσιακά συστήματα".

Σε ένα τέτοιο σύστημα που δεν σκοπεύει στην κατάκτηση ενός τίτλου, ζώνης ή άλλης αξιολόγησης πάντα πρέπει να μιλάμε για "μάθημα". Η ικανότητα χτίζεται με αυτοτελή ολοκληρωμένα μαθήματα καθώς λαμβάνεται μια νέα γνώση ή γίνεται εμβάθυνση σε μια παλαιότερη που ακόμα και αν ο μαθητής δεν συνέχιζε τα μαθήματα, θα την κράταγε για πάντα μέσα του…

Ένα μάθημα "παραδοσιακών" πολεμικών τεχνών πραγματικά οφείλει να είναι η "αρχή και το τέλος", πρέπει να τα έχει όλα. Σωστό ζέσταμα, χωρίς βιασύνες επιμελή προετοιμασία των μυικών ομάδων καλό πέρασμα βασικών στάσεων λακτισμάτων, χτυπημάτων ανάλογα το σύστημα, ανακεφαλαίωση περασμένης γνώσης (φόρμες, ρουτίνες κ.α), νέα ύλη ή διευκρινήσεις στην παλιά και τελικά εφαρμογή και γνώση του ζητουμένου της κίνησης.

Ένας μεγάλος δάσκαλος Σαολίν αναφέρει ότι "το Κουνγκ Φου ξεκινά με τα βασικά και τελειώνει στα βασικά" αναφερόμενος στην ουσία της σωστής κατάρτισης και ανάπτυξης της "βάσης" σαν θεμέλιο της υπόλοιπης εξάσκησης. Παράδειγμα όσο περίπλοκη και επιδέξια φόρμα να εκτελέσει κάποιος, στο τέλος θα κριθεί κατά πόσο είναι "καθαρές" οι κινήσεις και "σταθερές" οι βάσεις του.

Ένα "μάθημα" πρέπει να είναι αυτοτελές - αυθύπαρκτο και πλήρες σαν να ήταν το τελευταίο καθώς ο μαθητής θα μπορούσε να κλιθεί ανά πάσα στιγμή να εφαρμόσει μια τεχνική στο δρόμο, ή απλά να αξιοποιήσει αυτό που ξέρει στην καθημερινότητά του, στην δουλειά του κλπ (ταχύτητα, αντανακλαστικά, στάση του σώματος κ.α.).

Ένα μάθημα δεν πρέπει να έχει το άγχος του "αύριο". Παράδειγμα δεν πρέπει να αγωνιά κάποιος και να προσμένει κάποιο εξωτικό μυστικό που θα του αποκαλυφθεί μετά από συγκεκριμένα χρόνια γιατί τώρα δεν είναι ακόμα "έτοιμος". Σε ένα μάθημα όλα πρέπει να είναι στο φως. Η γνώση πρέπει να δίνεται ολοκληρωμένη χωρίς κρυφά χαρτιά μιας και η ικανότητα του πως μαθαίνει πραγματικά ο εγκέφαλος ακόμα τελεί υπό έρευνα…

Πολλές φορές ενώ ο δάσκαλος μοχθεί να διδάξει κάτι και ο μαθητής φαίνεται να μην το καταλαβαίνει, ωστόσο μπορεί να γυρίσει από την άλλη και ο μαθητής να το κάνει. Οι παρεμβολές είναι πολλές, αμηχανία απέναντι στον δάσκαλο, κούραση, διάσπαση προσοχής του μαθητή και πολλά άλλα… Επιπλέον η έμπνευση δεν έχει ώρα ούτε συνταγή για να έλθει.

"Ό,τι δεν ξέρουμε, είναι αυτό που ξέρουμε καλύτερα" λέει ένα παλιό κινέζικο ρητό και πραγματικά πρέπει να εμπιστευόμαστε τις βαθύτερες ικανότητες μας. Η γνώση δεν πρέπει απαραίτητα να λαμβάνεται "γραμμικά", η μια μετά την άλλη, ίσως υπάρχει και ένας τρόπος να μεταδοθεί "άμεσα" και ολοκληρωμένα στο μαθητή.

Στην παράδοση του Σαολίν λέγεται από "καρδιά σε καρδιά" και από "μυαλό σε μυαλό", υπονοώντας ότι ο δάσκαλος οφείλει να καλλιεργεί ένα ιδιαίτερο τρόπο επικοινωνίας με τον μαθητή του και δεν χρειάζονται πολλά λόγια ή φλύαρες εξηγήσεις να μεταλαμπάδευση την γνώση του.

Ο μαθητής επίσης λέγεται, ότι πρέπει να έχει το "νου του αρχαρίου", να είναι κενός και ταπεινός να μπορεί να αφομοιώνει κάθε φορά το ζητούμενο του μαθήματος. Έτσι "χτίζει" την δική του εμπειρία, χρόνο με το χρόνο χωρίς όμως να υπάρχει μια επιδίωξη για κάτι άλλο, πομπώδες, υπερφυσικό ή εξωπραγματικό που κάποτε θα αποκτηθεί. Έτσι σταγόνα σταγόνα, μέρα με τη μέρα, μάθημα με μάθημα, σμιλεύει τον βράχο της προσωπικής του κατανόησης και εμβαθύνει σε όλο το φάσμα της γνώση του δασκάλου του καθιστώντας τον έτοιμο και υπεύθυνο για αυτήν ανα πάσα στιγμή σε κάθε του κίνηση. Έτσι από μέσα του αναδύεται η τέχνη σε όλες τις δραστηριότητές του και γίνεται αυτό που λέμε "τρόπος ζωής".

Ένα μάθημα είναι σαν μια μέρα που δεν ξέρει κανείς αν θα υπάρχει επόμενη. Ο μαθητής δίνει το καλύτερό του, γιατί δεν ξέρει αν θα του δοθεί άλλη ευκαιρία. Η αλήθεια είναι ότι το μόνο που έχει (υπάρχει) πραγματικά είναι το "τώρα". Ο χρόνος είναι μια ψευδαίσθηση που τρέχει στα ρολόγια μας, δεν υπάρχει κάτι άλλο από το τι κάνει κάποιος τώρα, συνεπώς ακόμα και αν η δράση του αποσκοπεί στο να ολοκληρώσει ένα έργο δεν υπάρχει λόγος να βιάζεται, αλλά αυτό που κάνει τώρα να το κάνει όσο καλύτερα μπορεί.

Ένα μάθημα είναι σαν μια ολόκληρη ζωή που η αξιοποιήσή της δεν παίρνει αναβολή. Έτσι το μάθημα γίνεται μαθήματα με βάθος και ουσία που με τον καιρό μετατρέπεται σε δεξιότητα και ικανότητα χωρίς επιδίωξη και ιδιοτέλεια. Σαν το μούστο που ζυμώνεται στο πέρασμα των εποχών και ενώ δεν βιάζεται από μόνος του να γίνει κάτι, καταφέρνει να γίνει το καλό κρασί, απόλυτα φυσικά και αβίαστα, χωρίς κόπο και προσπάθεια.

Ο δρόμος του "Τάο" διδάσκει ότι η ανώτερη αρετή "Τε" είναι αυτή που δεν έχει επίγνωση του εαυτού της. Αγάπη, αφοσίωση χωρίς υστεροβουλία και πρόθεση "απόκτησης", απλά δράση με νου και καρδιά ενωμένα σε ένα. Αυτό σημαίνει μάθημα. Ίσως τελικά αυτό να έχει ανάγκη περισσότερο ένας σύγχρονος άνθρωπος που από μικρός έχει μάθει να "κατακτά" και να "έχει" περισσότερο από το να "ζει" και να "είναι".

Χρήστος Παναγόπουλος (Γιάν Σαν)

Το άρθρο δημοσιεύτηκε στον Πανελλήνιο Οδηγό Πολεμικών Τεχνών τον Ιούνιο του 2016